Terracotta is voor bloempotten.

Dat dacht ik altijd.
Totdat in '74 de grootste archeologische vondst ooit werd gedaan.
Toen wij nog in de grond liepen te wroeten met een stok, en ons bij elke knol afvroegen of het te eten was, bouwden chinese keizers hele wereldrijken na in miniatuur.
Niet zelf, dwangarbeiders uiteraard.
Elke dag duizend mensen aan het werk met klei, brons, enorme vuurputten om te smelten en te bakken, op gevaar voor eigen leven.
Alles was in die necropolissen aanwezig: toiletten, gebruiksvoorwerpen, muziekinstrumenten, keukengerei.
Wat heeft een keizer, die alles al heeft, nodig na zijn dood.
Eigenlijk niets.
Maar dit was alleen maar nodig om zijn eeuwige leven, eeuwige roem in ieder geval, te garanderen.
En eindelijk een vaste plek, want zijn hele leven lang bleef zo'n keizer rondreizen om zijn volk te inspecteren.
"Na je dood kun je altijd nog uitrusten" zal zo'n keizer wel vaker gedacht hebben.
Met de bouw van dit reserve-rijk werd dan ook al meteen bij de installering van de monarch begonnen.
En met wat pech zag de keizer het zelf niet eens.
Maar de wereld was wel compleet.
Geheim, bedekt met een dak, rietmatten en een laag zand, aan het oog onttrokken tegen grafrovers.
Met watervogels, rivieren, melkvee, hofhouding en een heel leger.
Grafcomplexen met de omvang van Nijmegen, alles onder de grond.
De eerste dynastie had zelfs een leger van aardewerk op ware grote.
Een deel ervan is opgegraven, een klein deel.
Duizenden en duizenden beelden, nu al.
En de grafheuvels zelf blijven, om het niet te vernielen, tot nader order bedekt.
Tot het conserveringsprobleem is opgelost.
Ik kan het niet eens bevatten, zo groot, zo enorm...
In Assen is een heel klein deel daarvan nu te zien.

Een reizend archeologisch circus.
Doodeng om die dingen te vervoeren.
Manshoge standbeelden, in kuilen gebakken paarden...
Ik was zwaar onder de indruk.
Zelfs toen mensen het nodig vonden om op te merken dat ze dit in China zelf al eens hadden gezien.
En dat dit natuurlijk nog veel indrukwekkender was.
Tja.
Assen is geen China.
Maar ik vond het niet slecht, zo'n historische ervaring vanuit een impulshandeling.
En op de terugweg scheen nog steeds de zon.

Go China